ИЗГЕ КЕШЕЛЂР

ГЕЛЌИЏАН ЮМАЕВА

Бисмиллђџи-ђррахмђни-ђрраџим.

Ђлхђмдулиллђџи-раббиль-алђмин. Алђ ниамђтиль-Ислам, Алђ ниамђтиль-Корьђн.

Ђссђламуалђйкум дљнья буйлап, тљрле якларда таралып яшђњче хљрмђтле мљселман кардђшлђребез!

Мин сезгђ туган авылым Азюрка џђм анда яшђгђн изге кешелђр турында белдерђсем килђ. Тау астында урнашкан бу авылны књргђн кеше, биредђ мљселман дљньясында яшилђр дип уйламый калмас. Књп авылларда џђрбер халык арасыннан аерым сљйлђрлек изге кешелђр књп. Безнећ Азюрка авылында да аерым сљйлђрлек изге кешелђребез аз тњгел.

Шуларныћ берсе авылыбызныћ хазрђте Абдул-Кђрим абзи Айзатуллин турында сљйлђп китђм.

Гафу итегез, авылдашларым! Сезне дђ ић тђртипле џђм Ислам динен тотучы, зур тырышлык белђн дљрес сђњдђ итњчелђр икђнлегегез књплђребезгђ мђгълум. Тик хазрђтебез Абдул-Кђрим абзины бер Аллаџыйтђалђ бала чактан, картлык гомергђ кадђр ић харам нђрсђдђн - исерткеч эчемлеклђрдђн саклаган. Аныћ карынына андый харам нђрсђлђр тљшмђгђн икђнлеге авыл халкы арасында барыбызга билгеле. Аныћ йљзендђ иман нуры, сабырлык билгелђре. Йљргђн юлы, эшлђгђн бљтен эшлђре - изгелек. Аллаџыйтђалђ џђрбер кешегђ аерым бђхет, аерым хезмђт, аерым осталык, аерым талант, аерым сђњдђ юлын да биргђн. Алла ни биргђненђ риза булып без дђ изгелеккђ омтылабыз. Ђлхамдулиллђџи раббиль алђмин.

Хазрђтебез Абдул-Кђрим абзи Алла тыйганнардан тыелып, Алла кушканнарны њтђп халкыбыз љчен дђ изгелек хезмђтен њти. Бала тугач исем кушу, никахлар уку, кеше вафат булгач мђетне юып, пакьландырып гњргђ салу, ќеназа намазларын уку, тагын башка бик књп изгелек эшлђрне авырсынмыйча, чыдамлык, сабырлык белђн, џђм џђрбер эшне тђртип белђн њти. Аћа мећлђгђн рђхмђтлђребезне белдерђбез. Аллаџыйтђалђ аћарга барлык књркђм сыйфатларны бњлђк иткђн. Аныћ сљйлђгђн барлык сњзлђре дђ бары тик изгелек турында. Ает вакытларында аныћ сљйлђгђн сњзлђре Корьђн аятьлђреннђн татарчага тђрќемђ итеп сљйлђнђ.

Ул Корьђн укырга бала чактан, кечкенђ вакытыннан ук љйрђнђ. Аныћ ђтисе Хамзђ њзенећ белем ачкычын ић сљекле улына Абдул-Кђримгђ тапшыра. Хамзђ карт њзенећ белемен балачактан њз ђтисеннђн џђм бабасы Айзђт мулладан љйрђнђ. Яшьњсмер елларында Абдул-Кђримнећ ђтисе Хамзђ њзенећ белемен Касимов шђџђрендђ барып арттыра. Ул анда мљселман дини мђк-тђбендђ укый џђм беррђттђн астрономия фђннђрен дђ љйрђнђ. Укуны тђмамлагач аныћ књћеле илгђ начарлык килњне сизенђ.

Революция чоры башлана. Хамзђ њзенећ туган авылына - Азюркага кайтырга ашкына. Ул вакытта аныћ фамилиясы Халиков була. Революционерлар авылдагы мђчетлђрне, мђчет манараларын ќимерђ башлыйлар. Хамзђнећ абыйсы Салих мулланыћ њз малына салдырган мђчете ќимерелеп ташлана. Моннан башка Хайретдин мулланыћ мђчете џђм тагын бер авыл мђчете ќимерелђ. Авыл халкыныћ динне таптаучыларга каршы кљрђш алып барырга кљче ќитми. Халыкны фетнђчелђрнећ уйлап чыгарган законнары кыса башлый. Халык кљннђн-кљн кљчсезлђнђ бара. Революционерлар ќомга намазлары укуны туктатырга, рамазан аенда ураза тотуны, ает намазларын бетерергђ исђп кыла башлыйлар. Изге кешелђрне, муллаларны, белемле кешелђрне, кибетчелђрне ерак сљргеннђргђ озаталар.

Шул вакытта Хамзђ егеткђ њзенећ фамилиясын њзгђртергђ мљмкинлек табыла. Џђм ул бабасы Айзђт мулланыћ исемен њзенђ фамилияга ала џђм авылда Айзатуллин фамилиясы барлыкка килђ. Авылда барлык муллалардан элек Айзђт мулла, Айзђт мулладан элек Абхалик мулла џђм алардан элек булган муллалар картларыбызныћ хђтерендђ сакланмыйлар.

Абдул-Кђрим хазрђтнећ ђтисе Хамзђнећ фамилиясын алмаштыруы њзен саклап калу љчен тњгел, бђлки авылны саклап калу љчен, џђм Ислам динен саклап калу љчен эшлђнгђндер. Мђчетлђр ќимерелгђч коммунистлардан кача-кача Хамзђ ќомга намазларын яшерен аерым љйлђрдђ укыта. Рамазан аеныћ кайчан булганлыгын, Корбан бђй-рђмнђрен, мљселман айларын џђм мљселман дини бђйрђмнђрен халыкка белдереп, хђбђр кылып яши. Шулай ук аныћ тирђсендђ Ислам диненђ књћеле якын булган кешелђр - изге картларыбыз ќитђрлек була. Ул халыкны начар эшлђрдђн тыелырга џђм халыкныћ књћелен яхшылыкка, изгелеккђ љндђп тора. Аныћ ић беренче ярдђмчесе ир бала тугач сљннђткђ утыртучы књрше Аксеново мљселман авылыныћ изге кешесе Ибрагим Фахретдинов була.

Аллаџыйтђалђ бу изге кешелђрне безгђ њзе ќибђргђндер. Мђчетлђр, манаралар ќимерелсђ дђ, Ислам дине ќимерелмђде. Революциядђн соћ еллар бераз тынычлана башлагач, авыл халкы арасында Хамзђ Айзатуллин мулла итеп билгелђнђ, џђм ул озак еллар халкыбыз љчен Ислам юлында, џидђят юлында изгелек хезмђтен њти. Књплђрегезнећ хђтерендђдер - Ает бђйрђме кљннђрендђ Хамзђ мулланыћ љйдђн-љйгђ кереп укыган аять-кђримђлђре, изге телђклђре халкыбыз љчен иде. Бала тугач, исем кушкач, изгелек гомере бирсен алла бу балага дип, ић беренче булып Хамзђ мулла ђйтђдер иде. Ает бђйрђмнђребез зур шатлыклар белђн узадыр иде. Хамзђ мулланыћ килеп керњен кешелђр бик кљтеп алалар иде. Бђйрђм яктылыгы љстенђ љйгђ тагын бер яктылык љстђлђ. Чљнки ул кљнне вафат булганнарыбыз да искђ алынып, хђер-догаларыбыз аларныћ тарафына багышланадыр иде. Љйгђ тынычлык урнашкан кебек, њлгђннђребезнећ дђ рухы тыныч булды дип књћеллђребездђ тынычлык таба идек. Аллаџыйтђалђдђн мећ рђхмђтлђр булсын Хамзђ муллага аџирђт кљнендђ.

Озак еллар њзенећ муллалык хезмђтен њтђгђч, Хамзђ мулла да хђлсезлђнеп вафат була. Авыл халкы аћардан соћгы сњзен сорый: «Абзи сез вафат булгач, муллалык хезмђтен улыгыз Абдул-Кђрим алып барыр», џђм аныћ ќавабы башкача була: «Абдул-Кђрим яшь, мљшђкатьле вакыты. Балаларын њстергђн вакыты. Халыкка хезмђт итњ дђ ќићел тњгел. Минем фикерем - њземнећ укыткан шђкертем Хљсђен карт бар. Изгелђр арасында белемле дђ, тырыш та, булдыра да ала. Яшь кешедђн олырак кешегђ сњз бирњне дљресрђк књрђм», - дия ул.

Хамзђ мулла вафат булгач, авыл халкы Хљсђен исемле картны мулла итеп билгелилђр. Имам нуры белђн нурлансыннар - Хљсђен мулла да халыкны хак юлдан алып бара.

Озак еллар муллалык хезмђтен алып барганнан соћ Хљсђен мулла да хђлсезлђнеп вафат булгач, Абдул-Кђрим Хамзеевич Айзатуллинны халык мулла итеп сайлыйлар. Хамзђ мулла џђм Хљсђен мулла белђн бер рђттђн, бер юлдан атлаган изге картларыбыз вафат булганга да књп еллар њтте.

Алар халык књћелендђ зур хљрмђт белђн искђ алыналар. Алар барысы да корьђн укучыларыбыз иделђр. Исхак, Ђхмђт, Абдрахман Абдрашитовлар, Исмђгыйль Кадеев, Хамзђ Абдуллов, Али џђм Ибрагим Миняевлар, Хасђн џђм Хљсђин Мусалеевлар, Мђхмуд, Њмђр Юськаевлар џђм башка бик књп картларыбыз картаеп вафат булдылар.

Алла кушканча картаеп вафат булдылар. Алла кушканча изгелек юлында яшђп бер-берсе арасында беркайчан да тавыш чыгармадылар. Ул изге картларыбызны мећлђгђн халыклар арасына илтеп берђм-берђм адаштырсаћ да, аларныћ чын мљселман кешесе икђнлеге ђллђ кайдан танылып тора иде. Аларныћ љстендђ тездђн югарырак итеп тегелгђн мљселман ирлђре књлмђге, башларында тњбђтђй. Аларда булган сафлык џђм пакьлыкны аллаџыйтђалђ њз куллары белђн балкытып тора сыман иде. Аларныћ ачык йљзендђ, учка сыярлык итеп кенђ кырынган ак сакаллары, шушы изге картларыбызны иман нуры белђн бизђп тора сыман иде. Алланыћ рђхмђтендђ булсыннар. Књп яшьлђребез бу изге кешелђребезне књрђ алмадылар. Књреп хђтерендђ саклаганнарга џђм алар йљргђн эздђн атлаганнарга аллаџыйтђалђдђн мећ рђхмђт-лђр яусын иде. Алла насыйп иткђн булса, шушы изгелђребез озак еллар укып йљргђн корьђннђрне књп яшьлђребез дђ укырлар.

Авылыбызда ел саен џђм урам саен мђчетлђр барлыкка килђ. Ул мђчетлђр халыкныћ њз кљче белђн эшлђнђ. 1998 елныћ октябрь аенда Яшьлђр урамында, Азюркада дњртенче яћа мђчет ачылды.

Безнећ бу зур шатлыгыбызны уртаклашырга џђм дњртенче яћа мђчетне мљбарђклђргђ дип Россиядђ яшђгђн барлык мљселман халыкларныћ мљф-тие Тђлгать Таќетдин килде. Аныћ белђн бергђ Турция кунагы џђм Чувашстанда яшђњче мљселман халыкныћ мљфтие Альбир хазрђт Крганов килделђр. Мђчет ишеклђре тантаналы рђвештђ ачылды, џђм мљселман љчен сый-хљрмђт куелды.

Тђлгать Таќетдин бу авылда џђм бу тљбђктђ яшђгђн барлык мљселманнарны сђламлђде џђм изге телђклђрен белдерде. Бу тљбђктђ бу авылда яшђп вафат булган барча мљселман кардђшлђребез рухлары тарафына догалар багышлады: «Я раббым алла! Шушы мљбарђк сђгатьтђ мљбарђк урында ялгызлык ризалыгыћны љмет итеп укыган аять кђримђлђребезне, вђ рђхмђте белђн укыган вакытта хасил булган ђќер вђ сђвапларыбызны хаслап багышлыйбыз. Дљнья вђ аџирђт бђхетебезгђ сђбђпче булган Мљџђммђт Мостафа Саллаллаџу Алейџи вђ саллямнећ рухларына, аныћ ђхле-бђете вђ сђџабђ кирамнђренђ, барча пђйгамбђрлђребезгђ џђм анабыз Џава, атабыз Адђм рухларына. Шушы џђм ерак-якыннардан ќыелышкан кардђшлђребезнећ, бу илдђ, бу тљбђктђ яшђгђн мљселман кардђшлђребезнећ, дога љмет итњче ата-аналарыбызныћ, ђби-бабаларыбызныћ, ерак вђ якын кардђшлђребезнећ, хђер-дога љмет иткђннђрнећ, вђсият иткђннђрнећ, љслђрендђ хаклары калганнарныћ, ќљмлђлђренећ рухларына багышлыйбыз. Алланыћ вђ рђхмђтендђ кабул ђйлђп, аларныћ рухлары шат булсын иде. Барган урыннарын нурландырсын иде. Њз хозурыћа кайтканнарны бђндђчелек белђн кылган хаталарын афу ђйлђсђ идећ», - дип вафат булганнарыбыз да искђ алындылар.

Дљньяда яшђгђн халык љчен мђчет ишеклђре џђрвакыт ачык булуын телђде. Шунда изгелек кылуны, дђреслђр укуны, џђм дљньяларга тынычлык, барча мљселманнарга саулык џђм шушы мђчет манарасыннан кыямђт кљненђ кадђр Азан тавышлары яћгырауларын телђде.

Тђлгать Таќетдин барчабыз љчен изге телђклђрен белдергђч Абдул-Кђрим хазрђтнећ улы Фђрит Айзатуллинга Бљтендљнья мљселманнары њзђк нђзарђте исеменнђн бњлђк итеп корьђн тапшырды. Бу зур бњлђк аћа авылдагы мђчетлђрнећ манараларын ясаган љчен иде. Барлык дњрт мђчет манаралары да Фђритнећ оста куллары белђн ясалдылар. «Кайларда гына булмадым, - диде Тђлгать Тђќетдин, - лђкин мондый тырышлык белђн эшлђн-гђн џђм шундый књркђм итеп књренгђн манаралар књрмђдем».

Без дђ барлык халык исеменнђн Фђрит Айзатуллинга мећлђгђн зур ућышларга ирешњен телибез. Дђреслђр укуны да аллаџыйтђалђ кабуллыкка ирештерде. Корьђн укырга љйрђнђсе килгђн кешелђр љчен Абдул-Кђрим хазрђтнећ икенче улы Зђки Айзатуллин Рамазан аенда дђреслђр љйрђтњне алып барды. Япь-яшь кенђ булса да, олылар љчен дђ, балалар љчен дђ бљтен тырышлыгын џђм кљчен кызганмыйча, шундый сабырлык џђм инсафлык белђн гарђп хђрефлђрен љйрђтђ.

Укырга телђге булган бђндђлђр бер ай вакыт љчендђ кљтелмђгђн шатлыкларга ирештелђр. Алар шундый тиз арада корьђн укырга љйрђнделђр. Бу шатлыклар безне дђ читтђ калдырмады. Безнећ дђ 13 яшьлек балабыз корьђн укырга љйрђнде.

100 елдан артык ябылып укылмыйча торган корьђн битлђре ачыла башлады. Ул корьђнне књзгђ зђгыйфь булган бабама бабасы ђманђт итеп тапшыра. Бу зур ђманђт озак еллар саклана, џђм аллаџыйтђалђ дљньяга бу корьђнне укырга љйрђтњчене дђ, укырга љйрђнњчене дђ тудыра.

Без дђ, мљселман кардђшлђрем, ничек кенђ њзгђрергђ телђсђк тђ, - књплђрне књргђн, тљрле авырлыкларда яшђгђн ђби-бабаларыбызныћ намусын таптамыйча яшђргђ алла кушсын. Нинди генђ булсалар да, ђти-ђнилђребезнећ риза-бђхиллеклђрен алып яшђр љчен яшик бу дљньяда. Њзебездђн олы булган кешелђрне, изге кешелђрне хљрмђт итеп, ярдђмгђ мохтаќ кешелђргђ ярдђм итеп яшђсђк, Аллаџыйтђалђ безлђрне дђ ахирђт кљнебездђ хљрмђт итђр дип ышанабыз.

Абдул-Кђрим хазрђтнећ ђйткђн сњзлђре: «Аллаџыйтђалђ алдында љметебез бар. Изге кешелђребез бар дип шатлана».

Зђки Айзатуллинга да бетмђс рђхмђтлђребезне белдерђбез. Њзенећ тормыш юлында џђм ике дљньясы љчен яшђгђн гомерендђ ни телђклђре барга ирешњен, саулык-сђламђтлек џђм озын гомер телибез. Аллаџыйтђалђ елларга тынычлык биреп шушы манаралардан кыямђт кљнгђ кадђр азан тавышлары яћгыраулары бетмђсен.

Ислам юлында, хак юлында йљргђн бђндђлђрне юлдан яздырырга бернинди мђзџђб ђхеллђренећ кљче ќитмђслек булсын.

Яшђсен авылым бер аллаџыйтђалђ њзе ирештергђн яшь белђн.